Θα ήθελα να ξεκινήσω την τοποθέτηση μου αισιόδοξα και ευτυχώς υπάρχουν τα στοιχεία για να επιβεβαιώσουν αυτή μου την αισιοδοξία. Ο κόσμος γίνεται καλύτερος τα τελευταία χρόνια και σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στην ανάπτυξη της Κίνας. Το προσδόκιμο ζωής ανεβαίνει συνέχεια και η παιδική θνησιμότητα πέφτει. Η παγκόσμια οικονομία βελτιώνεται με τη σειρά της, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξάνεται και οι περιφερειακές ανισότητες μειώνονται. Αυτές οι εξελίξεις είναι το αποτέλεσμα, σε μεγάλο βαθμό, ενός κόσμου ο οποίος είναι περισσότερο συνδεδεμένος από ποτέ. Η παγκοσμιοποίηση έδωσε την δυνατότητα σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες να μειώσουν δραστικά την απόσταση με τις ανεπτυγμένες χώρες.
Αλλά αφού τα πράγματα βελτιώνονται γιατί βλέπουμε τόσο συχνά κοινωνικές αντιδράσεις; Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι εκφράζουν με όποιον τρόπο μπορούν, την αντίθεση τους με το status quo; Γιατί οι λαϊκιστές και οι ακροδεξιοί κερδίζουν έδαφος;
Η πραγματικότητα είναι ότι παρά τα μεγάλα βήματα μπροστά που έχουν γίνει ακόμα πολλές δυσκολίες δεν έχουν αντιμετωπιστεί, ενώ παράλληλα έχουν αναδειχθεί νέες άλλες λόγω της παγκοσμιοποίησης και άλλες ανεξάρτητα.
Σήμερα θα ήθελα να αναφερθώ σε τρεις από αυτές, την κλιματική αλλαγή, τις ανισότητες και το μέλλον της εργασίας σε συνάρτηση με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
Οι περισσότεροι επιστήμονες αναφέρονται στην κλιματική αλλαγή σαν υπαρξιακή κρίση για την ανθρωπότητα. Τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό τους είναι αποστομωτικά. Η θερμοκρασία του πλανήτη μας έχει ανέβει 0.9 βαθμούς κελσίου από το τέλος του 19ου αιώνα. Είναι το αποτέλεσμα της ιστορικά υψηλής συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα για το οποίο ευθύνονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Αυτό έχει οδηγήσει ανάμεσα σε άλλα σε αύξηση της στάθμης της θάλασσας και την εμφάνιση σε μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση ακραίων καιρικά φαινομένων.
Επέλεξα να αναφερθώ σε αυτά τα δύο αποτελέσματα ανάμεσα σε πολλά άλλα γιατί επηρεάζουν περισσότερο την πατρίδα μου την Ελλάδα. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 2018 είχαμε κοντά στην Αθήνα μια φωτιά η οποία οδήγησε στον θάνατο περισσότερο από 100 ανθρώπους. Παρά την έγκαιρες προειδοποιήσεις και την εγγύτητα στην πρωτεύουσα ο κρατικός μηχανισμός δεν ήταν έτοιμος να αντιμετωπίσει την ένταση του φαινομένου που οδήγησε στα τραγικά αποτέλεσμα που ανέφερα πριν. Επίσης, ένα μεγάλο μέρος των μεταναστευτικών ροών που παρατηρούνται στην Ελλάδα αυτή τη περίοδο οφείλονται στις αλλαγές που έχει φέρει η κλιματική αλλαγή στις χώρες προέλευσής τους.
Είναι σαφές ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλο τον πλανήτη, αλλά δεν τον επηρεάζει ισότιμα. Οι περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο είναι αυτές που έχουν συμβάλει το λιγότερο στη δημιουργία του φαινομένου. Για αυτό το λόγο την συζήτηση για την κλιματική αλλαγή θα πρέπει να την κάνουμε και υπό το πρίσμα της κλιματικής δικαιοσύνης αν θέλουμε να έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Σε συνέχεια αυτού του τελευταίου επιχειρήματος θα ήθελα να συνεχίσω στην επόμενη μεγάλη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε, τις ανισότητες. Όπως αναφέρθηκα και στην αρχή οι περιφερειακές ανισότητες έχουν μειωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, όμως μια άλλη την ίδια στιγμή έχουν αυξηθεί σε τρομακτικό επίπεδο οι ανισότητες μεταξύ των πλουσίων και όλων των υπολοίπων.
Τον προηγούμενο χρόνο 28 άνθρωποι στον κόσμο είχαν στην κατοχή τους όσο πλούτο είχε ο μισός, πιο φτωχός, παγκόσμιος πληθυσμός. Οι ακραίες ανισότητες όμως δεν είναι μόνο εισοδηματικές.Είναι ανισότητες επιπέδου ζωής και άρα ευκαιριών. Είναι συγκλονιστική η περίπτωση της πόλης Σάο Πάολο στη Βραζιλία όπου το προσδόκιμο ζωής στις φτωχές περιοχές της πόλης είναι τα 54 χρόνια ενώ στις πλούσιες στα 74 χρόνια.
Δυστυχώς, η τάση είναι ακόμα πιο ανησυχητική, η ανισότητα αυξάνεται και οι παραδοσιακές μέθοδοι για να αντιμετωπιστεί – όπως η φορολογία- είτε δεν χρησιμοποιούνται, είτε είναι αναποτελεσματικές καθώς οι πολύ πλούσιοι έχουν βρει τρόπους να αποφεύγουν να πληρώνουν τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις. Αυτό έχει οδηγήσει και σε ατελή εκπροσώπηση από το πολιτικό σύστημα της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών καθώς η τεράστια οικονομικής ισχύς των πολύ λίγων χρησιμοποιείται για να επηρεαστούν οι πολιτικές αποφάσεις προς όφελος τους, γεγονός που διογκώνει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα.
Προχωρώντας από το ζήτημα των ανισοτήτων θα ήθελα να αναφερθώ για το μέλλον που είναι ήδη εδώ, την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Τεχνητή νοημοσύνη, αυτοματισμός και άλλες τεχνολογικές εξελίξεις που τις περιγράφουμε σαν τέταρτη βιομηχανική επανάσταση δεν είναι θέμα κάποιας ταινίας επιστημονικής φαντασίας αλλά εξελίξεις που ήδη μας βοηθούν να είμαστε πιο παραγωγικοί. Καλό είναι να διευκρινίσω εδώ ότι η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση είναι δεδομένη και θετική εξέλιξη για την ανθρωπότητα. Μας δίνει τη δυνατότητα να παράγουμε περισσότερο, πιο αποτελεσματικά, με λιγότερο κόπο και κόστος.
Οπότε γιατί τόσος κόσμος είναι προβληματισμένος για αυτή την εξέλιξη;
Για να συνδυάσω αυτή τη συζήτηση με την προηγούμενη, η απάντηση είναι οι ανισότητες. Ως τώρα η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των νέων τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ανήκει στα χέρια λίγων και τα οφέλη από την αυξημένη παραγωγικότητα παραμένουν στα χέρια τους και εις βάρος των εργαζομένων.
Θα σας φέρω εδώ ένα παράδειγμα από την Ελλάδα. Λίγο πριν μπω στο αεροπλάνο διάβασα στις ειδήσεις ότι μια ελληνική τράπεζα απέλυσε 24 υπαλλήλους. Η ίδια τράπεζα έχει στηριχθεί πολλές φορές τα τελευταία χρόνια για να μην καταρρεύσει από το δημόσιο και σήμερα έχει θετικά οικονομικά αποτελέσματα. Το πρόβλημα, ανάμεσα σε άλλα προφανώς, είναι ότι όσο οι συναλλασσόμενοι με την τράπεζα αρχίζουν να χρησιμοποιούν το web banking μειώνεται ο αριθμός των υπαλλήλων που έχει ανάγκη η τράπεζα για να λειτουργεί. Αυτό οδηγεί σε αυξημένα κέρδη για τους ιδιοκτήτες των τραπεζών και αύξηση της ανεργίας για τους πολλούς. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλους τομείς της οικονομίας όπως οι αεροπορικές εταιρίες, τα αεροδρόμια ακόμα και τα καταστήματα λιανικής.
Να αναφέρω ξανά εδώ ότι οι εξελίξεις που είτε είναι εδώ, είτε έρχονται και συνδέονται με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση είναι θετικές εξελίξεις. Φέρνουν όμως μεγάλες αλλαγές στην εργασία και τις εργασιακές σχέσεις και είναι επιτακτικό να συζητάμε για το μέλλον της εργασίας υπό αυτό το πρίσμα της δίκαιης κατανομής του επιπλέον προϊόντος που θα παράγεται.
Τι κοινό, λοιπόν, έχουν η κλιματική αλλαγή, οι ανισότητες και το μέλλον της εργασίας;
Είναι και κοινές προκλήσεις σε έναν κόσμο ο οποίος έρχεται συνέχεια πιο κοντά. Για να βρούμε τις λύσεις που θα αποτρέψουν τον υπαρξιακό κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής, θα σταματήσουν την κοινωνική αναταραχή από τις ανισότητες και θα χτίσουμε ένα μέλλον που θα ανήκει σε όλους και όχι στους πολύ λίγους θα πρέπει να δουλέψουμε μαζί. Έχουμε ένα λαμπρό μέλλον μπροστά μας αν το σχεδιάσουμε μαζί και όχι ανταγωνιστικά. Δεν θα αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή αν φεύγουμε από τις παγκόσμιες συμφωνίες και δεν επενδύουμε σε καθαρή ενέργεια. Δεν θα έχουμε ίσες ευκαιρίες όσο υπάρχουν φορολογικοί παράδεισοι που επιτρέπουν στους πολύ πλούσιους να μην πληρώνουν το μερίδιο τους, όσο δεν επενδύουμε στην παιδεία, στην υγεία. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων δεν θα αισθάνονται μέρος του μέλλοντος που έρχεται αν τα οφέλη από το μέλλον αυτό δεν τους αφορούν ή ακόμα χειρότερα λειτουργούν ενάντια στα συμφέροντα τους.
Είμαι λοιπόν πολύ αισιόδοξος ότι το μέλλον μπροστά μας είναι λαμπρό αρκεί να το σχεδιάσουμε μαζί για όλους.
